Stad Antwerpen legde in 2009 het landschapspark ‘Park Spoor Noord’ aan. Het is een grote, groene weide met speel- en sportvoorzieningen voor kinderen en jongeren. Sinds september 2015 bevindt het Stedelijk Lyceum Hardenvoort zich in het park: een gloednieuwe school voor kleuters, lagereschoolkinderen en middelbare scholieren. Paden verbinden de omliggende wijken met de campus. Grootste struikelblok blijft echter het drukke verkeer in de aanpalende straten. Antwerpen aan ’t woord vzw zocht en vond een antwoord op deze uitdaging.

Samenwerking met alle stakeholders

Het probleem is niet nieuw. Sinds 2004 is Antwerpen op zoek naar een oplossing voor de gevaarlijke verkeerssituatie, maar een bevredigend antwoord kwam er voorlopig niet. Tot het Antwerps participatienetwerk ‘Antwerpen aan ’t woord vzw’ een nieuwe strategie mocht uittesten. Zij brachten stakeholders en kinderen samen om na te denken over de ideale, kindvriendelijke ‘Toekomststraat’. Hun toekomstbeeld mochten ze kortstondig (een dag) en op kleine schaal (de buurt) uitproberen. Met succes zoals hierna zal blijken.

Vernieuwend co-creatieproces met scholen en kinderen

Hoe ging Antwerpen aan ’t woord aan de slag? Om te beginnen maakten ze een netwerkkaart op van alle mogelijke actoren en stakeholders in de buurt. Vrij snel merkten de projectbegeleiders dat er geen draagvlak bestond voor een radicale, autoluwe, kindvriendelijke herinrichting van de omliggende straten. Ook niet bij de bewoners zelf. Met deze informatie in het achterhoofd gingen ze aan de slag. Ze plaatsten de leefwereld van de kinderen centraal in het proefproject. Een schooljaar lang werkten ze nauw samen met de ‘Weekendschool Antwerpen’ (een project uit de buurt) om een intensief en langdurig participatieproject op te zetten. Wat deden ze zoal?

• Ze nodigden alle belangrijke actoren en stakeholders uit als gastsprekers in de klas.
• Met de hulp van een mobiliteitsexpert onderzochten de kinderen de mobiliteitssituatie en hun eigen verplaatsingsgedrag.
• Samen met een journalist ondervroegen ze buurtbewoners, schepenen en het bestaande actiecomité.
• Met een stedenbouwkundig architect bouwden ze een maquette, waarbij ze rekening hielden met alle verworven informatie uit de vorige gesprekken.
• Een timmerman hielp hen nieuw straatmeubilair bij elkaar te timmeren in een leegstaande kerkkelder die als pop-up buurtatelier dienstdoet.

Al het materiaal kwam van buurtwinkels die zelf sleutelactoren zijn. Met zijn allen staken de kinderen, buurtbewoners, buurtwinkels, jeugdorganisaties, opbouwwerkers, vrijwilligers de handen in elkaar om hun ideale kindvriendelijke Toekomststraat te bouwen. Het sluitstuk van dit participatieproces vond plaats op 31 mei 2015.

Toekomststraat of gezellige shared space

Benieuwd naar het resultaat? Koen Wynants, projectleider bij het Antwerps participatienetwerk Antwerpen aan ’t woord, geeft ons meer duiding. “We stelden vast dat de ingesteldheid van de weggebruikers een cruciaal element is. Kinderen horen in de omgeving van het park de baas te zijn op straat. De andere gebruikers moeten dit respecteren. Met andere woorden, bij een gedeeld gebruik van de straat, krijgen kinderen voorrang op andere weggebruikers.”

Gedeeld gebruik wordt infrastructureel gestimuleerd als alle infrastructuur (fietspad, voetpad, trambedding, busbaan, …) op hetzelfde niveau ligt. “In de Toekomststraat is dit het geval. Maar momenteel is het een woonerf waar auto’s door scheuren. Een extreem gevaarlijke situatie voor kinderen,” aldus Koen Wynants. “Op de Toekomststraat hebben kinderen strategische wegmarkeringen aangebracht, die de voorrang aan de kinderen kunnen stimuleren. Bloem- en groentebakken zorgden voor extra bescherming. Een afgesloten klein pannavoetbalveldje lijkt misschien niet te passen in de ‘shared space’-visie, maar toch bleek het voor de jongens en de buurtbewoners de beste oplossing. Verder voorzagen we plantsoen (appelbomen, moestuintjes, …) en kleurrijk straatmeubilair (bankjes, zithoekjes, parkjes, …) waar kinderen en ouders elkaar kunnen ontmoeten en beter leren kennen. Hiermee belanden we bij een van de grote uitdagingen van de buurt. Het sociale weefsel is er beperkt. De etnisch-culturele diversiteit is groot en continue verhuizen er mensen.”

Accentverschuiving richting versterken sociaal weefsel

Aanvankelijk lag de focus op een verminderd en gedeeld autogebruik. Koen Wynants: “We hebben onze prioriteit verschoven van de infrastructuur naar het versterken van het sociaal weefsel en het actief burgerschap. Hier ligt een gedeelde uitdaging. Professioneel en intensief opbouw- en jeugdwerk blijken onontbeerlijk. Denken we maar aan laagdrempelige straatactiviteiten zoals een Burendag, Speelstraten, buurtsport of lentepoets. Algemeen moeten we streven naar meer winwin-situaties voor zowel de kinderen als de buurtbewoners. Conflicten zijn er continu in een stad. Mits voldoende dialoog en met respect voor alle partijen kan je toch bruggen bouwen en tot een tijdelijke soort van nieuwe harmonie komen: de Toekomststraat.”

Tien aandachtspunten voor een geslaagde kopie

Kan werken naar een ééndagsevenement een blijvende impact hebben op de buurt? Het antwoord is ‘ja’. Dankzij het succes van de eerste Toekomststraat in Antwerpen overleggen het districtsbestuur, stedelijke diensten en (actie)comités verder om de buurtwerking en mobiliteitssituatie te verbeteren. Ze overwegen zelfs gelijkaardige initiatieven te lanceren in andere delen van de stad. Het geplante zaadje kan verder kiemen!

Hierbij enkele tips om tot een goed resultaat te komen:

1. Zoek en verbind pioniers. Dit kan gaan van scholen, ouders, kinderen, verenigingen tot stedelijke diensten, politici, ondernemers en academici. Hun diverse kennis of ervaring is belangrijk om de context en de dynamieken ten gronde te begrijpen.
2. Vertrek vanuit de leefwereld van kinderen. Om tot co-creatie te komen, is het belangrijk te mikken op wat een (diverse) groep verbindt, niet op wat de groep verdeelt. Kinderen zijn een ideale gemeenschappelijke grond.
3. Maak kinderen en stakeholders verantwoordelijk. Om iets structureel te veranderen, is een brede en diepe betrokkenheid noodzakelijk.
4. Co-creatieprocessen vergen veel tijd en zijn zeer intensief. Reken op minstens een jaar en veel dialoogmomenten. Het aantal deelnemers is minder belangrijk dan hun diversiteit en kwaliteit van samenstelling.
5. Beperk het aantal kinderen. Zorg voor veel begeleiders en voor een wisselende aanpak/methodiek.
6. Betrek de bedenkers bij de selectie en uitwerking van ideeën. Het verhoogt de wisselwerking, het wederzijdse begrip, het respect en het vertrouwen.
7. Sta open. Andere perspectieven, meningen, ideeën, mensen en resultaten kunnen op elk ogenblik in het proces een toegevoegde waarde hebben.
8. Betrek scholen. Zij zijn miniatuursteden, waar kinderen en volwassenen leren samenwerken.
9. Inspireer kinderen. Dit kan bv. door het organiseren van interactieve workshops, het uitnodigen van gastsprekers, …
10. Investeer in een vriendelijke straat. Het is een dagelijks proces van openheid, respect, dialoog en overleg waarbij persoonlijk engagement centraal staat.